Het actiecomité GeenPeil heeft ruimschoots voldoende handtekeningen verzameld voor een referendum over een omstreden samenwerkingsverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne.

Dat oordeelde de Kiesraad woensdag.

De initiatiefnemers vergaarden 427.939 geldige handtekeningen om de volksraadpleging af te dwingen, ruim meer dan de vereiste 300.000. De Kiesraad controleerde de geldigheid van de verzoeken met een steekproef. In totaal waren ruim 472.000 handtekeningen ingediend.

Waar gaat het referendum precies over en wanneer kunnen we naar de stembus? Vier vragen over het initiatief van actiecomité GeenPeil.

Wat houdt het EU-verdrag met Oekraïne in?

Het associatieverdrag is bedoeld om de economische en politieke banden met Oekraïne aan te halen en kan leiden tot een vrijhandelsakkoord. Zo hebben de EU en Oekraïne afspraken gemaakt op een groot aantal terreinen om economisch beleid en regelgeving op elkaar af te stemmen.

De handel met Oekraïne moet een opsteker krijgen doordat export- en importtarieven worden afgebouwd. Met het verdrag gaat Oekraïne verplichtingen aan om de rechtsstaat te ontwikkelen. Ook moet de overeenkomst meer bescherming bieden aan buitenlandse investeringen en samenwerking op tal van gebieden stimuleren.

De overeenkomst wordt door tegenstanders, zoals de initiatiefnemers van het niet-bindende referendum, gezien als de opmaat naar een lidmaatschap van de EU. Zij vinden dat ondemocratisch en eisen dat de burgers worden gehoord. Daarnaast zien zij Oekraïne als een instabiel land met politieke en economische problemen. Volgens tegenstanders gaat de uitbreidingsdrift in Europa ten koste van de Nederlandse democratie.

Nu blijkt dat er voldoende geldige handtekeningen zijn, zal een referendumcommissie een datum prikken voor het referendum. Naar verwachting wordt deze in de eerste helft van volgend jaar gehouden. Dat betekent dat het verdrag niet op 1 januari officieel in werking kan treden. Voor inwerkingtreding van het verdrag moeten alle 28 EU-lidstaten het ratificeren. Tot nu toe hebben 22 landen dat gedaan, maar Nederland nog niet.

Saillant detail: in de eerste helft van 2016 is Nederland roulerend voorzitter van de Europese Unie.

Hoe gaat een referendum in zijn werk?

Iedere kiesgerechtigde kan sinds 1 juli een verzoek indienen bij het centraal stembureau (de Kiesraad) over een wet die al wel is aangenomen, maar nog niet in werking is getreden. Om een raadgevend referendum te organiseren zijn minimaal 300.000 geldige verzoeken vereist.

Alle kiesgerechtigden krijgen een oproep te gaan stemmen, waarschijnlijk dus begin volgend jaar. Uitgangspunt voor de commissie is dat het een datum is waarop zoveel mogelijk kiezers kunnen stemmen. Ook moeten gemeenten voldoende tijd hebben om het referendum goed te organiseren.

Voor de geldigheid van de uitslag is een opkomst bij het referendum vereist van minimaal 30 procent. De uitslag is niet bindend. Het is aan het kabinet om te beslissen of het de uitspraak van de kiezer overneemt of naast zich neerlegt.

Burgers kunnen over alle wetten een referendumverzoek indienen, op enkele uitzonderingen na. Zo kunnen er geen referenda gehouden worden over wetten die gaan over de grondwet, de begroting of over het Koningshuis.

In de wet is vastgelegd dat de referendumcommissie 2 miljoen euro aan subsidies mag verstrekken om het maatschappelijke debat over het onderwerp te stimuleren. De spelregels voor het aanvragen van deze subsidie zijn in voorbereiding en worden binnenkort bekendgemaakt. Medy van der van der Laan, voorzitter van brancheorganisatie Energie-Nederland, staat aan het hoofd van de Referendumcommissie.

Wat vindt GeenPeil?

GeenPeil is "ongelooflijk blij" dat de bevolking zich mag uitspreken over de samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en Oekraïne en spreekt van een "feestje voor de democratie". Het voornaamste doel is wat woordvoerder Jan Roos betreft nu dat de opkomst zo hoog mogelijk wordt. Hij verwacht niet dat veel kiezers het verdrag zullen lezen, maar ziet daar geen probleem in.

"Ik hoop dat mensen zich erin gaan verdiepen, het lijkt me dat je zorgt dat je weet waar het over gaat als je gaat stemmen. Maar er wordt wel vaker met de onderbuik, vanuit de emotie gestemd", zegt Roos.

Critici die stellen dat het verdrag te ingewikkeld is voor een referendum hanteren een dubbele standaard, vindt hij. "Hoeveel mensen lezen een partijprogramma voordat ze hun stem uitbrengen? Daar maken politici nooit een probleem van, dan vinden ze de kiezer kennelijk wel slim genoeg."

Het verdrag draait onder meer om handel. Ook verplicht Oekraïne zich tot het invoeren van EU-normen, bijvoorbeeld op het gebied van de rechtsstaat. GeenPeil ziet het echter vooral als teken van de "uitbreidingsdrift van de EU'' en vindt het een slecht idee om toenadering te zoeken tot een land in burgeroorlog. "De burger moet daar inspraak in hebben", aldus Roos.

Nu duidelijk is dat het raadgevend referendum er komt gaat Roos, die namens weblog GeenStijl aan het actiecomité verbonden is, campagne voeren voor een hoge opkomst. "De inhoud ligt nu in de politieke arena."

Wat Roos betreft is het best denkbaar dat GeenPeil een vervolg krijgt. "Je moet niet voor iedere poepescheet een referendum gaan aanvragen, dan wordt het instrument een lamme vleugel. Maar ik kan me goed voorstellen dat er meer onderwerpen zijn waarbij er goede redenen voor zijn."

Wat vindt Rutte?

Het kabinet gaat de komende maanden uitleggen waarom het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne goed is voor Nederland. Van een campagne wil premier Mark Rutte echter nog niet spreken.

Rutte feliciteerde woensdag de initiatiefnemers van GeenPeil, die hebben bereikt dat er een referendum komt over het verdrag. "Dit is een waanzinnig knappe prestatie. Ik had echt niet verwacht dat ze het zouden halen. Felicitaties", aldus de premier.

Hij benadrukt dat het verdrag niet inhoudt dat Oekraïne lid wordt van de Europese Unie of dat er nieuw Europees geld naar Oekraïne gaat. Wel moet het de handelsbetrekkingen versterken. Dat moet leiden tot meer welvaart en stabiliteit in Oekraïne, "aan de rand van Europa, waar veel instabiliteit is".

Rutte wijst erop dat Europa ook met landen in Midden- en Zuid-Amerika en met Libanon en Israël associatieverdragen heeft. En die landen worden ook echt geen lid van de EU. De premier is "zeer gemotiveerd'' om het verdrag toe te lichten. Hij noemt de situatie nu heel anders dan in 2005 toen ruim 60 procent van de stemmers de Europese grondwet afwees.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl